Muaj: Korrik 2024

Aktualisht, mbi 55 milionë njerëz në mbarë botën kanë demencë, nga të cilët mbi 60% jetojnë në vende me të ardhura të ulëta dhe të mesme. Çdo vit ky numër rritet me gati 10 milionë raste të reja.

Demenca është rezultat i sëmundjeve dhe lëndimeve të ndryshme që prekin trurin. Sëmundja e Alzheimerit është forma më e zakonshme e demencës dhe mund të përbëjë 60-70% të rasteve.
Demenca është aktualisht shkaku i shtatë kryesor i vdekjeve dhe një nga shkaqet kryesore të paaftësisë dhe varësisë nga kujdesi tek të moshuarit në mbarë botën.

Demenca është term që përdoret për disa sëmundje që ndikojnë në kujtesën, të menduarit dhe aftësinë për të kryer aktivitetet e përditshme. Sëmundja përkeqësohet me kalimin e kohës. Demenca prek kryesisht individët e moshuar. Por, sigurisht, jo të gjithë njerëzit e moshuar vuajnë nga kjo sëmundje.

Cilët janë faktorët kryesorë që kontribuojnë në shfaqjen e demencës?

• Mosha (zakonisht mosha mbi 65 vjeç)
• Presioni i lartë i gjakut (hipertensioni),
• Sheqeri i lartë në gjak (diabeti),
• Mbipesha ose obeziteti,
• Pirja e duhanit,
• Pirja e tepërt e alkoolit,
• Mungesa e aktivitetit fizik,
• Izolimi social,
• Depresioni.

Demenca është një sindromë që mund të shkaktohet nga një sërë sëmundjesh ose sjelljesh të dëmshme që me kalimin e kohës shkatërrojnë qelizat nervore dhe dëmtojnë trurin. Këto dëmtime zakonisht çojnë në një përkeqësim të funksionit kognitiv (dmth, aftësisë për të përpunuar mendimin) përtej asaj që mund të pritet nga pasojat normale të plakjes biologjike. Vetëdija nuk ndikohet, dëmtimi në funksionin njohës zakonisht shoqërohet dhe ndonjëherë paraprihet nga ndryshimet në humor, sjellje, motivim ose kontroll emocional.

Demenca ka ndikime fizike, psikologjike, sociale dhe ekonomike, jo vetëm për personat që jetojnë me demencë, por edhe për ata të cilët kujdesen për ta, familjet dhe shoqëria në përgjithësi. Për praninë dhe të kuptuarit të demencës personat e prekur nuk janë të vetëdijshëm, duke rezultuar me stigmatizim dhe pengesa për diagnostikimin dhe trajtimin e kësaj sëmundje.

Cilat janë shenjat treguese për ekzistencën e demencës?

Ndryshimet në humor dhe sjellje ndonjëherë ndodhin edhe para se të zhvillohen problemet e kujtesës. Me kalimin e kohës dhe me përkeqësimin e simptomave, shumica e njerëzve me demencë kanë nevojë për ndihmë nga të tjerët për të kryer aktivitetet e përditshme.

Simptomat e hershme janë:

• Të harruarit e gjërave ose ngjarjeve të fundit,
• Humbja ose vendosja e gabuar e gjërave,
• Humbja gjatë ecjes në këmbë ose me automobil, konfuzion madje edhe në vende të njohura,
• Humbja e ndjenjës së kohës,
• Vështirësi në zgjidhjen e problemeve ose marrjen e vendimeve,
• Probleme në të folur ose në gjetjen e fjalëve,
• Vështirësi në kryerjen e detyrave të njohura,
• Vlerësim i gabuar vizual ndaj distancave nga objektet.

Ndryshimet e zakonshme në humor dhe sjellje përfshijnë:

• Ndjenjën e ankthit, trishtimin ose zemërimin për humbjen e kujtesës,
• Ndryshimet e personalitetit, sjellje të papërshtatshme,
• Tërheqjen/ mënjanimin nga puna ose aktivitetet shoqërore,
• Mungesën e interesit për emocionet e personave të tjerë.

Demenca prek çdo person në mënyra të ndryshme dhe varet nga shkaqet bazë që ndikojnë në shfaqjen e saj, problemet e tjera shëndetësore dhe funksionimi konjiktiv (njohës) i personit përpara fillimit të sëmundjes.
Shumica e simptomave përkeqësohen me kalimin e kohës, ndërsa simptomat e tjera mund të zhduken ose shfaqen vetëm në fazat e mëvonshme të demencës. Me perparimin/zhvillimin e sëmundjes, nevoja për ndihmë personale rritet. Personat me demencë mund të mos jenë në gjendje të njohin anëtarët e familjes ose miqtë, mund të kenë vështirësi në lëvizje, të humbasin kontrollin e fshikëzës së urinës, të kenë probleme me ushqimin, të përjetojnë ndryshime të sjelljes dhe të shfaqin shenja agresive që janë shqetësuese si për personin me demencë, ashtu edhe për personat përreth të cilët kujdesen për të.

Format e zakonshme të demencës

Demenca shkaktohet nga shumë sëmundje ose lëndime të ndryshme që dëmtojnë drejtpërdrejt ose tërthorazi trurin. Sëmundja e Alzheimerit është forma më e zakonshme dhe mund të përbëjë 60-70% të rasteve. Forma të tjera përfshijnë demencën vaskulare, demencën me trupa Lewy (LBD) dhe një grup sëmundjesh që kontribuojnë në demencën frontotemporale (degjenerimi i lobit frontal të trurit). Demenca mund të zhvillohet gjithashtu pas një goditjeje ose në kontekstin e disa infeksioneve si HIV, si rezultat i përdorimit të dëmshëm të alkoolit, dëmtimeve të përsëritura fizike në tru (të njohura si encefalopatia kronike traumatike) ose mangësive ushqyese. Kufijtë ndërmjet formave të ndryshme të demencës janë të paqarta dhe shpesh bashkëjetojnë format e përziera.

Trajtimi dhe kujdesi

Nuk ka kurë për demencën, por mund të punohet shumë për ti mbështetur si personat që jetojnë me këtë sëmundje, ashtu edhe ata që kujdesen për ta.

Personat me demencë mund të ndërmarrin hapa për të ruajtur cilësinë e jetës së tyre dhe për të promovuar mirëqenien e tyre:

• Me ruajtjen e aktivitetit fizik
• Pjesëmarrjen në aktivitete dhe ndërveprime sociale që stimulojnë trurin dhe ruajnë funksionin e përditshëm.
• Aplikimin e barnave që ngadalësojnë procesin e përparimit të demencës.

Kujdesi për shëndetin tuaj mendor fillon edhe para se të shfaqen simptomat e ndonjë problemi me gjendjen tuaj mendore. Ju mund të rezervoni konsultë ose ekzaminim psikiatrik me mjeken tonë Dr. Marija Kostadinovska, specialiste në psikiatri, nëpërmjet numrit të telefonit 02 3091 484.

Korrigjimi estetik i guaskës së veshit përfaqëson një nga operacionet estetike më të shpeshta të kryera tek fëmijët. Korrigjimi i guaskës së veshit zakonisht bëhet për arsyet e mëposhtme:

• Kur veshët janë të dalë (veshë llapush)
• Kur lobet/guaskat e veshit janë të madha
• Kur veshët janë asimetrik
• Kur bëhet fjalë për deformime kongjenitale të veshit

Treguesi më i zakonshëm për kryerjen e otoplastikës është dalja e njërës ose e të dyja guaskave të veshit, ose e njohur ndryshe si veshë llapush.

Veshë llapush – otapostaza

Veshë llapush (otapostaza) është një gjendje në të cilën guaska është shumë larg nga sipërfaqja e kokës. Veshët llapush rrallë janë një deformim i njëanshëm. Zakonisht haset parregullsi e të dy veshëve. Shkalla e kësaj diagnoze përcaktohet në varësi të këndit të veshit në raport me kockën mastoidale të kokës. Sipas këtij këndi, veshët llapush mund të kategorizohen si gjendje e lehtë (mezi e dukshme) ose e theksuar. Veshë llapush konsiderohen ata persona të cilët kanë një kënd më të madh se 25 gradë ndërmjet veshit dhe kokës.

Qëllimi i trajtimit operativ

Trajtimi operativ i veshëve llapush bëhet veçanërisht për arsye estetike, pasi otapostaza nuk përbën problem funksional. Ky operacion është shumë i dobishëm sidomos kur bëhet fjalë për fëmijët. Sepse fëmijët me veshët llapush shpesh janë pre e talljeve nga bashkëmoshatarët e tyre. Vetë operacioni, përveç përmirësimit të pamjes nga ana estetike, mundëson një nivel më të lartë të vetëbesimit tek fëmija dhe zhvillim më të mirë mendor të tij, sepse pas korrigjimit, fëmija pranohet më mirë nga bashkëmoshatarët.

Kur është koha më e mirë për të kryer trajtimin operativ?

Studimet klinike të kryera në një sërë vendesh evropiane tregojnë se koha ideale për trajtimin operativ të veshëve llapush është para se fëmija të fillojë shkollën. Edhe pse ky lloj korrigjimi mund të bëhet në çdo kohë, pra edhe më vonë në jetë.

Megjithatë, trajtimi operativ nuk duhet bërë shumë herët. Tek fëmijët e vegjël, për shkak se kërci i veshit është shumë i butë, veshët janë shumë fleksibël dhe kjo e vështirëson modelimin e veshit dhe për këtë arsye nuk rekomandohet kryerja e trajtimit operativ tek fëmijët nën moshën tre vjeç. Mosha më e përshtatshme është mosha parashkollore, rreth moshës gjashtë dhe shtatë vjeç. Pas kësaj moshe përfundon zhvillimi i kanalit të veshit, kërci bëhet më i fortë dhe lejon lehtë kryerjen e modelimit. Nga ana tjetër, periudha para se fëmija të fillojë shkollën është gjithashtu e përshtatshme sepse do të shmangë që fëmija të jetë objektiv i talljeve nga bashkëmoshatarët.

Teknika operative

Operacioni mund të kryhet nën anestezi lokale ose të përgjithshme. Tek fëmijët e vegjël, ndërhyrja operative kryhet me anestezi të përgjithshme për shkak të komfortit më të madh për kryerjen e trajtimit operativ, ndërsa tek fëmijët më të rritur dhe personat e rriturit, operacioni mund të kryhet me anestezi lokale.

Gjatë ndërhyrjes anestezohet zona rreth veshëve. Bëhet prerje nga pjesa e pasme e daulles së veshit për të hyrë në kërcin e daulles së veshit. Kërci më pas lirohet nga indet përreth dhe paloset. Pas palosjes, bëhet qepje në indin lidhor që ndodhet prapa veshit dhe kështu bëhet korrigjimi i veshëve të dalë (llapush). Qepet plaga operative, pastaj bëhet fashimi. Ka disa modifikime të teknikës operative, por në përgjithësi të gjitha bazohen në postulatet bazë të mësipërme. Cila teknikë operative do të përdoret varet nga gjendja e veshëve të pacientit.

Kujdesi pas operacionit

Në ecurinë postoperative, një nga gjërat më të rëndësishme është që fashimi të mbahet për 6 ditë pas operacionit. Kontrolli i parë pas operacionit është në ditën e gjashtë kur hiqet materiali i fashës dhe pacienti mund të shohë rezultatin e korrigjimit kirurgjik të veshëve.

Materiali i fashës mbulon të gjithë kokën. Ka fasha universale të kompresimit, ose mund të përdoret material fashimi në formën e një kapele ruse. Rëndësia e materialit të fashës është vendimtare. Meqenëse kërci nuk ka enë gjaku, domethënë ushqimi i kërcit bëhet përmes difuzionit të lëndëve ushqyese në lëkurën e veshëve. Nëse nuk mbahet ngjeshja/ kompresimi konstant postoperativ, mund të shfaqet ënjtje ndërmjet kërcit dhe lëkurës, ndryshe i njohur si “veshi i boksierit”.

Në ecurinë postoperative rekomandohet që pacienti të mos shtrihet, pra të mos flejë në krah (anash). Rekomandohet terapi profilaktike me antibiotikë. Zakonisht pas operacionit nuk ka dhimbje, por nëse shfaqet është me intervale dhe trajtohet me terapi tabletash analgjezike.
Kujdesi mjekësor postoperativ zgjat deri në 1 muaj pas operacionit, periudhë gjatë së cilës, nga heqja e materialit të fashës deri në muajin e parë, rekomandohet vendosja e një shiriti në kokë, për të minimizuar rrezikun e kthimit të veshëve në pozicionin para operacionit.

Pyetjet e bëra më shpesh:

A mund të kthehen veshët në pozicionin e tyre origjinal pas operacionit?

• Nëse nuk është bërë rimodelimi i kërcit të veshëve ose në rastin kur nuk është bërë lëshimi i ligamentit retroauricular (ligamenti që mban veshin në sipërfaqen e kafkës), atëherë ekziston rreziku. Por duke kryer procedurat e përmendura më parë, nuk ka asnjë rrezik.

A ka ndonjë ndërlikim nga trajtimi operativ i veshëve llapush?

• Si me çdo operacion, komplikimet ekzistojnë, por duke zbatuar masat e mësipërme që lidhen me: sterilitetin gjatë operacionit, teknikën e mirë kirurgjikale, kompresimin e mirë postoperativ dhe kujdesin e duhur postoperativ, minimizohet rreziku i shfaqjes së komplikimeve.

Pse është e nevojshme terapia me antibiotikë pas operacionit?

• Terapia me antibiotikë është tepër e rëndësishme sepse pas operimit të guaskës së veshit, pas vendosjes së materialit të fashës e cila nuk hiqet për 6 ditë. Gjatë kësaj periudhe, antibiotiku është i rëndësishëm për të parandaluar infeksionin nga flora bakteriale përreth që normalisht ekziston në sipërfaqen e lëkurës, si dhe nga djersitja gjatë mbajtjes së materialit të fashës.

A mund të dëmtohet dëgjimi pas operacionit të gusaskës së veshit?

• Në procesin e dëgjimit, guaska e veshit nuk ka funksion të shqisës së dëgjimit, ka për qëllim vetëm të izolojë tingullin që duam të dëgjojmë. Gjatë operacionit, nuk ka rrezik për dëmtim të daulles së veshit dhe veshit të mesëm, kështu që nuk ka rrezik për dëmtim të dëgjimit.

Çfarë duhet të dijë kushdo që dëshiron të operojë guaskën e veshit?

• Guaska e veshit përfaqëson një vend predileksioni – një vend me rrezik të shtuar për zhvillimin e plagëve keloide ose hipertrofike. Edhe pse këto plagë/shenja ndodhin në më pak se 2% të pacientëve që i nënshtrohen trajtimit kirurgjik, pacienti duhet të paralajmërohet për rrezikun e mundshëm pas operacionit.

Miomat (fibroidet) e mitrës janë rritje jo kanceroze të indit muskulor të mitrës. Mioma mund të shfaqet si një miomë e vetme ose më shumë mioma dhe me madhësi të ndryshme.

Disa veçori të përgjithshme

• Zakonisht prekin femrat ndërmjet moshës 30 dhe 40 vjeç.
• Nëse janë shfaqur në moshë më të re, miomat/fibroidet rriten më shpejt.
• Prania e miomës tek një anëtar i rrethit të ngushtë në familje tregon një rritje rreziku për ju.
• Mbipesha (obeziteti) dhe presioni i lartë i gjakut janë faktorë rreziku shtesë që rrisin mundësinë e shfaqjes së miomave.

Simptomat

Miomat (fibroidet) mund të shkaktojnë simptoma shumë të lehta, mund të mos keni fare simptoma, por ato mund të jenë edhe serioze si p.sh.

• Presion në fshikëz ose rektum
• Urinim i shpeshtë
• Mosmbajtje e urinës (urinim i pavullnetshëm, i pakontrolluar)
• Kapsllëk dhe/ose dhimbje rektale
• Dhimbje në pjesën e poshtme të shpinës dhe/ose në bark
• Fryrje, parehati të shoqëruara me dhimbje në zonën e stomakut
• Ndryshime në ciklin menstrual, gjakderdhje të rëndë

Çfarë i shkakton fibroidet?

Ende nuk ka një përgjigje konkrete se çfarë i shkakton saktësisht miomat, megjithatë, është konfirmuar se rritja e tyre lidhet me hormonet femërore estrogjen dhe progesteron. Hulumtimet tregojnë se gjasat janë më të mëdha për shfaqjen e miomave nëse cikli juaj menstrual ka filluar në një moshë më të re.

Komplikimet e mundshme të cilat shfaqen si pasojë e pranisë së miomave

• Anemia. Disa gra me mioma/fibroide që kanë gjakderdhje jashtëzakonisht të rëndë gjatë ose para/pas menstruacioneve. Si pasojë, ato bëhen anemike, me ndjenjë lodhjeje dhe mungesë energjie, dhe në raste të rënda deri në probleme me zemrën.
• Probleme me fertilitetin dhe shtatzëninë. Në disa raste, miomat/fibroidet mund të bllokojnë tubat fallopiane, ose nëse rriten përgjatë murit të brendshëm të mitrës, mund ta bëjnë të vështirë ngjitjen e një veze të fekonduar.
• Miomat më të mëdha mund të pësojnë shpërbërje të brendshme, copat e të cilave shpërndahen në qarkullimin e përgjithshëm në trupin e gruas.

Kur duhet të paraqiteni tek mjeku?

• Nëse keni gjakderdhje të madhe gjatë menstruacioneve
• Nëse ciklet menstruale janë bërë më të dhimbshme se më parë
• Nëse keni urinim të shpeshtë ose pamundësi për të kontrolluar rrjedhjen e urinës
• Nëse keni ndryshim në kohëzgjatjen e menstruacioneve
• Nëse keni dhimbje ose rëndesë në pjesën e poshtme të barkut ose legenit
• Nëse planifikoni shtatzëni gjatë ekzistencës së miomës
• Nëse jeni anemik.