00389 2 3091 484
00389 2 3091 484
SHËRBIMET MJEKËSORE
ENDOKRINOLOGJI
Shërbime endokrinologjike
Endokrinologjia është dega e mjekësisë që mbulon ato gjëndra ose inde që sekretojnë substanca shumë specifike të quajtura hormone në qarkullimin e gjakut për nevojat e indeve të tjera.
Karakteristikat e shumta unike të sëmundjeve endokrine e bëjnë pacientin endokrinolog të ndryshëm nga ato që shihen në praktikën e përditshme. Një nga veçoritë është zbulimi i anomalive nëpërmjet ekzaminimit të individëve asimptomatikë, për shembull nivelet e larta të kalciumit në serum të zbuluara në një rishikim sistematik ose niveli i ngritur i glicemisë në një matje të rastësishme. Tipari i dytë dallues i çrregullimeve endokrine është se ato janë më shumë devijime sasiore sesa cilësore nga norma. Asnjë çrregullim endokrin nuk është për shkak të një hormoni jonormal.
Megjithatë, ato kanë një efekt të madh në cilësinë e jetës, dhe për këtë arsye diagnoza dhe ndërhyrja e suksesshme mund të jenë jashtëzakonisht të rëndësishme si për pacientin ashtu edhe për familjen.
Shqyrtimet
- Sëmundjet e gjëndrrës së hipofizës
- Sëmundjet e gjëndrës tiroide
- Sëmundjet e gjëndrës paratiroide
- Sëmundjet e gjëndrës mbiveshkore dhe hipertensioni endokrin
- Sëmundjet endokrine të pankreasit
- Endokrinologjia riprodhuese (sindroma e vezores policistike)
- Diabeti i tipit 1 dhe 2
- Diabeti gestacional
- Osteoporoza
- Hiperlipidemia
- Sindroma metabolike (obeziteti)
Diabeti
Prediabeti
Sipas Shoqatës Amerikane të Diabetit (ADA), prediabeti është një gjendje ku nivelet e glukozës në gjak janë më të larta se normalja, por ende jo aq e lartë sa për t’u diagnostikuar si diabet.
Faktorët e rrezikut për prediabetin janë në thelb të njëjtë me ata të diabetit.
Këtu përfshihen mosha mbi 45 vjeç, histori familjare pozitive e diabetit, pesha e ngritur trupore (shoqëruar me hiperinsulinemi ose rezistencë ndaj insulinës), sindroma e pranishme metabolike (rritje e presionit të gjakut, kolesterol dhe peshë e lartë trupore), pasiviteti fizik, etj.
Prediabeti manifestohet në dy gjendje – dëmtim të glicemisë së agjërimit dhe dëmtim të tolerancës ndaj glukozës.
Duhet ditur se në këtë fazë tashmë fillon procesi i dëmtimit të enëve të vogla të gjakut të zemrës, syve, trurit, veshkave. Sipas Shoqatës Amerikane të Diabetit, këta pacientë kanë një rrezik të vazhdueshëm të zhvillimit të diabetit të tipit 2 (rrezik 25-40% gjatë 5 viteve të ardhshme) dhe një rrezik në rritje të sëmundjeve kardiovaskulare.
Lajmi i mirë është se kjo gjendje mund të kthehet plotësisht dhe trupi mund të kthehet në një homeostazë të shëndetshme ose të paktën të vonojë fillimin e diabetit për një periudhë më të gjatë kohore.
Shqyrtimet
- Ekzaminimi laboratorik (analiza hormonale)
- Testet endokrinologjike (OGTT, OGTT me insulinemi)
Diabeti i tipit 2
Diabeti është një sëmundje që manifestohet nga një nivel i lartë i glukozës në gjak. Rreziku i diabetit të tipit 2 është multifaktorial. Predispozicioni gjenetik (barra familjare), ritmi i përditshëm i jetës me një dietë të parregullt dhe të pashëndetshme, aktivitet fizik të dobët ose aspak, bioritmi i parregullt i trupit (gjumë dhe zgjim), mungesa e mekanizmave për menaxhim të mirë të stresit, si dhe rritje e trupit. peshë.
Simptomat dhe shenjat e diabetit të tipit 2 përfshijnë tharjen e gojës, etjen, urinimin e shpeshtë, humbjen e peshës, shikimin e paqartë dhe nevojën për më shumë marrje ushqimi.
Testi oral i tolerancës së glukozës është standardi i artë për diagnozën e diabetit.
Shoqata Amerikane e Diabetit (ADA) rekomandon ekzaminimin e të gjithë njerëzve mbi 45 vjeç çdo 3 vjet dhe ekzaminimin e të rinjve nëse janë mbipeshë (BMI më i madh se 25 kg/m2) dhe nëse kanë një faktor shtesë rreziku për diabetin (historia pozitive familjare , presioni i lartë i gjakut, obeziteti, vlerat e ngritura të glicemisë në agjërim të regjistruara më parë ose prania e rezistencës ndaj insulinës, sindroma e vezores policistike, etj.).
Diagnoza në kohë dhe e përshtatshme si dhe trajtimi korrekt i diabetit të tipit 2, kontrolli dhe monitorimi i rregullt i tij, mund të modifikojnë në mënyrë të favorshme historinë natyrore të ecurisë dhe prognozën e vetë sëmundjes dhe të minimizojnë rrezikun e çdo ndërlikimi.
Hetimet
Ekzaminimi laboratorik (glukoza e gjakut në agjërim, HbA1c – hemoglobinë e glikoziluar, insulinë)
Testet endokrinologjike (OGTT, OGTT me insulinemi)
Diabeti gestacional
Diabeti gestacional është diabeti që shfaqet gjatë shtatzënisë, pa një histori të mëparshme të diabetit të diagnostikuar ose vlera të ngritura të glicemisë. Më së shpeshti shfaqet në tremujorin e tretë të shtatzënisë, dhe nëse ndodh në dy të parat, atëherë ka shumë të ngjarë të bëhet fjalë për diabet tip 1 ose tip 2.
Rritja e peshës trupore, sindroma e vezores policistike, një histori familjare pozitive e diabetit, pesha e fetusit në lindje nga shtatzënia e mëparshme ishte mbi 4 kg, pasiviteti fizik ose prediabeti ekzistues konsiderohen si faktorë rreziku për shfaqjen e tij.
Diabeti gestacional diagnostikohet me testin oral të tolerancës ndaj glukozës që kryhet ndërmjet javës 24-28 të shtatzënisë dhe nëse ka të dhëna për faktorë rreziku paraekzistues, atëherë mund të bëhet edhe në tremujorin e parë (12 javë shtatzënie).
Pas lindjes, diabeti gestacional zakonisht përfundon dhe gjithçka kthehet në normalitet, por 50% e grave me diabet gestacional do të zhvillojnë diabetin e tipit 2 me kalimin e kohës. Kjo është arsyeja pse është e nevojshme të kontrolloni gjendjen e glicemisë pas 6-12 javësh.
Shqyrtimet
- Ekzaminimi laboratorik (glukoza e gjakut në agjërim, HbA1c – hemoglobinë e glikoziluar)
- Testet endokrinologjike (OGTT)
Sëmundjet e hipofizës
Gjëndra e hipofizës është një gjëndër endokrine e vendosur në bazën e kafkës që çliron një mori hormonesh përgjegjëse për ruajtjen e ekuilibrit fiziologjik të trupit. Ai përbëhet nga një pjesë e përparme (adenohipofiza) dhe një pjesë e pasme (neurohipofiza).
Së bashku me hipotalamusin, ato formojnë një njësi funksionale që kontrollon funksionin e disa gjëndrave endokrine – gjëndrat tiroide, veshkave dhe seksuale. Adenomat e hipofizës janë ndryshime beninje që zhvillohen nga një nga pesë llojet e qelizave që përbëjnë gjëndrën e përparme të hipofizës. Ata janë shkaku më i zakonshëm i sindromave të hipersekretimit dhe hiposekretimit të hormoneve të hipofizës tek të rriturit.
Hetimet
– Ekzaminimi laboratorik (analiza hormonale)
– Ekzaminimi radiodiagnostik (MRI i gjëndrrës së hipofizës)
Mjekimi
– Trajtimi medikamentoz
Sëmundja e gjëndrës mbiveshkore dhe hipertensioni endokrin
Gjëndra mbiveshkore është një organ endokrin i çiftëzuar, i vendosur në hapësirën retroperitoneale, në polet e sipërme të të dy veshkave. Morfologjia e saj përbëhet nga korteksi dhe dhjami, dhe secila prej këtyre ndarjeve sekreton një lloj të caktuar hormoni (kortizol, aldosteron, androgjene adrenale, adrenalinë, etj.).
Sëmundjet e gjëndrës mbiveshkore çojnë në endokrinopati klasike si sindroma Cushing, sëmundja e Addison-it, hiperaldosteronizmi.
Feokromocitomat janë tumore që kanë origjinën në medullën e gjëndrës mbiveshkore.
Hipertensioni arterial është një komponent dominues i sëmundjeve të shumta endokrinologjike, më shpesh ato që përfshijnë gjëndrat mbiveshkore (feokromocitoma, hiperaldosteronizmi primar) dhe gjëndrra e hipofizës (tumoret që prodhojnë ACTH), por ka edhe akromegalinë, tirotoksikozën dhe hiperparatiroidizmin.
Ndër ndryshimet që mund të ndodhin në gjëndrën mbiveshkore, përfshihet edhe incidentaloma. Bëhet fjalë për një masë mbiveshkore që zbulohet aksidentalisht, më së shpeshti gjatë njërës prej teknikave radiografike (echo, CT ose MR e barkut), e destinuar kryesisht për një gjendje tjetër. Incidentalomat mbiveshkore janë hormonalisht aktive vetëm në 20% të rasteve. Në ato jofunksionale mund të ndodhë humbje peshe dhe dhimbje barku të shurdhër. Nëse një incidentaloma mbiveshkore zbulohet se është funksionalisht aktive, ajo duhet të hiqet kirurgjikale. Kryesisht monitorohen incidentet joaktive.
Shqyrtimet
– Ekzaminimi laboratorik (analiza hormonale)
– Analizat endokrinologjike
– Ekzaminimi radiodiagnostik (MRI i gjëndrave mbiveshkore)
Mjekimi
– Trajtimi medikamentoz
– Trajtimi kirurgjik
Sëmundjet e gjendrës tiroide
Тироидната жлезда е сместена на предната страна на вратот и се состои од два лобуси кои се поврзани со истмус. Нарушувањата на тироидната жлезда може да бидат од морфолошки и функционален аспект.
Морфолошките или нарушувањата во структурата на жлездата се манифестираат како нодуларни или цистични формации, додека функционалните нарушувања може да стимулираат прекумерно создавање на тироидни хормони (хипертироидизам) или да предизвикаат уништување на жлездата и недостиг на хормони (хипотироидизам). Во нарушувања на тиродната жлезда спаѓаат и акутното (субакутен тироидитис) и хроничното воспаление (Хашимото тироидитис).
Карциномот на тироидната жлезда е најчесто малигно заболување на ендокриниот систем. Диференцираните тумори како папиларниот карцином или фоликуларниот карцином на тироидната жлезда, често може да се излекуваат, а прогнозата е добра за пациентите кај кои заболувањето е откриено во рана фаза. Анапластичниот карцином е агресивен, слабо реагира на третман и е со лоша прогноза. Медуларниот карцином опфаќа 5-10% од сите типови карциноми на тироидната жлезда.
Лекувањето на карциномите првенствено се состои од хируршка интервенција.
Shqyrtimet
– Ekzaminimi laboratorik (analiza hormonale)
– Ekzaminimi radiodiagnostik (ekografia e gjëndrës tiroide, CT e qafës)
– Biopsia e një nyje me gjilpërë të imët (FNAB)
Trajtimi
– Trajtimi medikamentoz
– Trajtimi kirurgjik
Sëmundjet e gjëndrës paratiroide
Gjëndrat paratiroide janë gjëndra endokrine, 4 në numër të vendosura në polet e sipërme dhe të poshtme të dy lobeve të gjëndrës tiroide nga mbrapa. Ata prodhojnë hormonin paratiroid, i cili është rregullatori kryesor i metabolizmit të kalciumit.
Sëmundja më e zakonshme e gjëndrës paratiroide është prodhimi i tepërt i hormonit paratiroid (hiperparatiroidizmi) si pasojë e adenomave ose hiperplazive që funksionojnë në mënyrë autonome dhe është shkaktar i zakonshëm i rritjes së vlerave të kalciumit në gjak. Mund të shfaqet me shenja dhe simptoma të shumta duke përfshirë nefrolitiazën e përsëritur (gurët në veshka), ulçera peptike, ndryshime mendore dhe, më rrallë, dobësi kockore. Diagnoza vendoset shpesh te pacientët të cilët zakonisht nuk kanë simptoma të tjera përveç rritjes së vlerave laboratorike të kalciumit dhe hormonit paratiroid. Nëse ekziston një shkallë e theksuar e rritjes së nivelit të kalciumit, prania e provuar e një ndryshimi beninj në njërën nga gjëndrat paratiroide si dhe simptomatologjia e theksuar, trajtimi përfundimtar është heqja kirurgjikale e gjëndrës paratiroide të sëmurë.
Shqyrtimet
– Ekzaminimi laboratorik (analiza hormonale)
– Ekzaminimi radiodiagnostik (ekografia e qafës, CT e qafës, MRI e qafës)
Trajtimi
– Trajtim medicinal – Trajtim kirurgjikal
Sëmundjet endokrine të pankreasit - Insulinoma
Insulinoma është një tumor që e ka origjinën nga qelizat beta të pankreasit dhe sekreton insulinë. Shumica e këtyre tumoreve janë të një natyre beninje. Karakteristika kryesore patofiziologjike e ekzistencës së këtij ndryshimi është pamundësia për të zvogëluar sekretimin e insulinës në kushtet e hipoglikemisë.
. Insulinoma shfaqet në një në 250,000 njerëz. Mosha mesatare në të cilën shfaqet është rreth 50 vjeç. Prania e tyre zbulohet për shkak të hipoglikemisë, jo për shkak të madhësisë së tyre. Rreth 70-80% e insulinomave zbulohen nga tomografia e kompjuterizuar dhe me rezonancë magnetike rreth 85%. Heqja kirurgjikale e insulinomës ndihmon kryesisht në shërimin e plotë.
Shqyrtimet
– Ekzaminimi laboratorik (analiza hormonale)
– Analizat endokrinologjike
– Ekzaminimi radiodiagnostik (MRI ose CT i pankreasit)
Trajtimi
– Trajtimi kirurgjik
Sindromi ovarian policistik
Sindroma e vezores policistike konsiderohet si sëmundja endokrinologjike më e shpeshtë në periudhën riprodhuese të grave, me patofiziologji komplekse dhe etiologji multifaktoriale.
Etiologjia e PCOS nuk është plotësisht e qartë, edhe pse në thelb çrregullimet parësore janë: steroidogjeneza e dëmtuar, hiperinsulinemia dhe çrregullimi neuroendokrin. Diagnoza zakonisht bazohet në karakteristikat klinike si vezoret policistike, hiperandrogjenizmin dhe anovulimin, megjithëse mund të nevojiten hetime shtesë si testimi biokimik. Të gjitha këto karakteristika manifestohen si çrregullime menstruale (cikli menstrual i parregullt), puçrra fytyre, rritje e qimeve (hirsutizëm), obezitet, infertilitet. Diagnostifikimi në kohë dhe fillimi i terapisë së duhur është shumë i rëndësishëm për parandalimin ose vonimin e pasojave të PCOS, si për shëndetin riprodhues ashtu edhe për atë metabolik të gruas.
Shqyrtimet
– Ekzaminimi laboratorik (analiza hormonale)
Trajtimi
– Trajtim medicinal
Osteoporoza
Osteoporoza është një gjendje e densitetit të reduktuar të kockave me një rrezik të shtuar të frakturës. Më shpesh shfaqet tek gratë në menopauzë, si pasojë e mungesës së estrogjenit, por mund të shfaqet edhe te meshkujt, kryesisht si sëmundje dytësore gjatë përdorimit afatgjatë të terapisë me kortikosteroide.
Faktorët e rrezikut për shfaqjen e osteoporozës janë: mosha e shtyrë, pirja e duhanit, alkoolizmi, mungesa e estrogjenit, pesha e ulët trupore, marrja e reduktuar e kalciumit, aktiviteti i pamjaftueshëm fizik, terapia afatgjatë me kortikosteroide. Manifestimet klinike kryesore të osteoporozës janë frakturat e rruazave dhe ijeve, si vendndodhja më e zakonshme, ose në çdo vend skeletor.
Ekzaminimi i osteoporozës duhet të bëhet tek gratë 65-vjeçare, si më të vjetra ashtu edhe më të reja, tek të cilat rreziku i frakturës është i njëjtë ose më i madh se ai i një gruaje 65-vjeçare që nuk ka faktorë rreziku shtesë.
Densitometria është një teknikë me rreze X me saktësi të lartë. Edhe pse mund të përdoret për të matur çdo kockë skeletore, matjet klinike zakonisht bëhen në shpinë lumbale dhe ijet, dhe nëse është e nevojshme, në parakrah. Edhe pse shumë teknika janë zhvilluar për këtë qëllim, osteodensitometria ende ofron matjet më të sakta në zona të shumta skeletore me ekspozimin më të vogël ndaj rrezatimit.
Shqyrtimet
– Ekzaminimi laboratorik (analizat e hormoneve dhe shënuesit e kockave)
– Ekzaminimi radiodiagnostik (denzitometria e kockave – skanimi DEXA)
Trajtimi
– Trajtim mjekesor
Hiperlipidemia
Çrregullimet e metabolizmit të lipoproteinave mund të jenë parësore dhe dytësore. Ato parësore mund të ndahen në kushte që shkaktojnë rritje të kolesterolit LDL me vlera normale të triglicerideve dhe kushte që shkaktojnë rritje të triglicerideve.
Sëmundjet dytësore janë zakonisht sëmundje të ndryshme në të cilat vërehen ndryshime të rëndësishme në nivelet e lipoproteinave plazmatike. Është shumë e rëndësishme të merren parasysh shkaqet dytësore të hiperlipidemisë (obeziteti, diabeti mellitus, sëmundjet e tiroides, çrregullimet e veshkave, çrregullimet e mëlçisë, alkooli, barnat) përpara se të filloni terapinë për uljen e lipideve. Hapi i parë më i rëndësishëm në trajtimin e një çrregullimi të lipideve është përcaktimi i klasës ose klasave të lipoproteinave që janë të ngritura te pacienti. Trajtimi mund të jetë jo-farmakologjik (dietë, humbje peshe dhe aktivitet fizik) dhe farmakologjik (statinat, fibratet).
Shqyrtimet
– Ekzaminimi laboratorik (profili i lipideve)
Trajtimi
– Trajtim mjekesor
Obeziteti
Obeziteti është një gjendje e strukturës së dëmtuar të trupit, e përcaktuar si një tepricë relative ose absolute e yndyrës trupore dhe e karakterizuar nga disa karakteristika të rëndësishme. Yndyra e tepërt e trupit zakonisht rezulton në shtim në peshë.
Në praktikën klinike, mjeti më i përdorur është indeksi i masës trupore (BMI), i cili përfaqëson raportin ndërmjet peshës trupore dhe gjatësisë në katror. Sipas indeksit të masës trupore, mbipesha dhe obeziteti ndahen në disa klasa.
| Klasifikimi për të rriturit | БМИ |
| Kequshqyerja | < 18.5 kg/m² |
| Ushqimi normal | 18.5 kg/m²-24.9 kg/m² |
| Të ushqyerit e tepërt | 25.0 kg/m²-29.9 kg/m² |
| Obeziteti (shkalla 1) | 30.0 kg/m²-34.9 kg/m² |
| Obeziteti (shkall 2) | 35.0 kg/m²-39.9 kg/m² |
| Obeziteti (shkall 3) | > 40.0 kg/m² |
Është e vështirë të vendosësh një lidhje të besueshme midis sëmundjeve dhe obezitetit. Këto korrelacione shkaktohen nga shumë ndryshime metabolike dhe hormonale që çojnë ose vijnë nga indi dhjamor i tepërt. Për shembull, stërvitja e dobët kardiorespiratore, edhe pse e lidhur ngushtë me peshën trupore, është një parashikues i fortë dhe i pavarur i sëmundjeve kardiovaskulare dhe vdekshmërisë. Gjendje të tjera shoqëruese te personat obezë janë mosfunksionimi (aftësia, dhimbja, diskriminimi, çrregullimet funksionale), mirëqenia e dëmtuar fiziologjike (çrregullimet e të ngrënit, depresioni dhe ankthi), sëmundjet (diabeti i tipit 2, sëmundjet kardiovaskulare, apnea e gjumit), kanceret (endometri, gjoks, kolorektal).
Shqyrtimet
– Ekzaminimi laboratorik (analizat hormonale dhe parametrat biokimikë)
Trajtimi
– Trajtim medicinal
– Trajtimi spitalor
djuliana.mihajlovska@zmc.mk