Што претставува и каде е лоцирана хипофизата?
Хипофизата е жлезда со големина на грашок, која е лоцирана на базата на черепот (под мозокот) и веднаш позади коренот на носот. Таа е безбедно сместена во коскена шуплина наречена sella turcica – или турско седло, а со хипоталамусот (дел од мозокот) е поврзана преку тенка петелка. Хипофизата уште се нарекува и главна (мастер) жлезда, затоа што таа практично преку секреција на хормони го контролира метаболизмот, растот, сексуалното созревање (влегување во пубертет), репродукцијата, крвниот притисок и други витални физиолшки процеси и функции.
Кои хормони ги лачи хипофизата?
Поради видот и функцијата на клетките од кои е составена, хипофизата е поделена на два дела – антериорен (преден) и постериорен (заден) лобус.
Хормони на предниот лобус на хипофизата:
- Хормон за раст – го регулира растот и физичкиот развој во детска возраст. Може да стимулира раст на речиси сите ткива во организмот, но примарни цели се коските и мускулите.
- Тироидно-стимулирачки хормон – ја активира и и дава наредби на тироидната жлезда да лачи хормони. Вашата тироидна жлезда и хормоните кои таа ги лачи се од витално значење за правилната работа на вашиот метаболизам.
- Адено-кортикотропен хормон – ја стимулира надбубрежната (адренална) жлезда да создава хормони. Кортизолот кој го лачи надбубрежната жлезда е т.н. „стрес хормон“ и е неопходен за преживување – затоа што помага во регулација на крвниот притисок, има улога при гликемискиот метаболизам и интензивно се лачи при стресни.
- Фоликуло-стимулирачки хормон – важен е за процесот на продукција на сперма кај мажите, а ги стимулира јајниците да создаваат естроген и да се развиваат јајце клетки кај жените.
- Лутеинизирачки хормон – стимулира тестостеронска продукција кај мажите и ослободување на јајце клетка (овулација) кај жените.
- Пролактин – им овозможува на жените после пораѓај да произведуваат млеко.
- Бета-Меланоцит-стимулрачки хормон – ја стимулира зголемената пигментација на вашата кожа при експозиција на ултравиолетови зраци.
Хормони на задниот лобус на хипофизата:
- Вазопресин – или уште повеќе познат како анти-диуретичен хормон, ја овозможува водната рамнотежа и ја презервира водата во телото, како и вредностите на натриум во крвта, а со тоа превенира дехидратација на организмот.
- Окситоцин – стимулира испуштање на млеко од дојките, но исто така стимулира и контракции на матката кај жените во тек на пораѓај.
Нарушувања на хипофизата
Најчестиот вид на нарушување на хипофизата е вообичаено бениген тумор – аденом. Покрај аденомите, некои од почестите состојби се и Краниофарингеом, Синдром на празно седло (Empty sella syndrome), Синдром на Шихан, Мултипла ендокрина неоплазија, Лимфоцитен хипофизитис, Состојба после операција или зрачење на хипофизата, Малиген тумор.
Во оваа статтија ќе ги опфатиме аденомите на хипофизата, како најчест ентитет. Доколку некој има интерес за некоја од другите состојби може да пише во коментар и ќе биде напишана информативна статија и на таа тема.
Бенигни тумори на хипофиза (аденоми)
Овие тумори се прилично чести кај возрасната популација, уште се нарекуваат и аденоми, а не претставуваат тумори на мозокот! Многу често овие аденоми постојат долги години пред да се дијагностицираат, а некои од нив никогаш нема да предизвикаат симптоми и ќе останат неоткриени. Постојат два вида на аденоми на хипозифата – функционални и нефункфионални. Функционалните произведуваат зголемено (најчесто ексцесно) количество на еден или повеќе хормони, додека нефункционалните не произведуваат хормони.
Проблемите кои ги создаваат аденомите на хипофиза најчесто се делат во три групи:
- Хиперсекреција на хормони – кога еден или повеќе хормони се создаваат во огромни количества, тука станува збор за функционален аденом.
- Дефицит на хормони – недоволното лачење или целосен недостаток на одреден хормон е предизвикано од голем аденом на хипофизата кој го притиска здравото хипофизно ткиво и со тоа влијае на способноста на жлездата да лачи хормони.
- Мас ефекти на тумор – се случува кога аденомот на хипофизата неконтролирано расте и ги притиска околните структури на мозокот и може да предизвика главоболки и нарушувања на видот
Кои се симптомите на тумори на хипофизата?
Симптомите предизвикани од тумор на хипофизата варираат во зависност од големината на туморот и евентуалната секреција на хормони. Листата на можни симптоми е навистина долга, а може да вклучи: главоболки, нарушен вид, замор, вртоглавици, нерегуларен менструален циклус кај жените, сексуална дисфункција кај мажите. Специфичните симптоми кои зависат од вишокот на хормони кои се лачат се уникатни и лесно препознатливи од страна на ендокринолозите. Повеќе за овие состојби ќе биде објаснето во наредните статии.
Како се дијагностицираат тумори на хипофиза?
Откако ќе ги наведете симптомите, вашиот ендокринолог ќе ги назначи соодветните хормонски испитувања. Потоа назначува и магнетна резонанца (МР) на хипофизата со цел да се направи целосна евалуација на жлездата.
Кој е третманот за тумори на хипофиза?
Третманот зависи од видот на туморот, неговата големина, симптомите кои ги предизвикува, како и возраста и општата здравствена состојба на пациентот. Вашиот ендокринолог ќе ги земе во предвид сите овие аспекти и заедно со вас ќе ја донесе правилната одлука и ќе го избере соодветниот третман.
Д-р Надица Божиновска
Специјалист по ендокринологија
